Rozwój ocen morelnych u dziecka wg. Jean’a Piaget’a

Rozwój moralny dziecka przebiega w dwóch stadiach wyróżnionych już w latach 60 przez Jeanaa Piageta. W swojej teorii dotyczącej rozwoju moralnego dziecka opisuje on poszczególne stadia i zagadnienia z tym związane, takim jak odpowiedzialność i kłamstwo. Jednocześnie autor podkreśla, że rozwój moralny dziecka jest ściśle związany z jego rozwojem poznawczym, innymi słowy intelektualnym.

Jeśli intelektualnie dziecko będzie się prawidłowo rozwijać, umożliwi mu to zrozumienie początkowej abstrakcyjności takich pojęć jak: kłamstwo czy sprawiedliwość.

Kłamstwo dla sumienia dziecka stanowi dość poważny problem. Tendencja do kłamstwa jest tendencją naturalną. U dzieci wynika ona z zetknięcia się ich egocentryzmu z przymusem moralnym ze strony dorosłych. Na wczesnym etapie rozwoju moralnego dzieci są głównie skupione na spełnianiu własnych potrzeb, stąd egocentryzm. Natomiast rodzice narzucają im pewne zasady i reguły, które przeszkadzają w spełnianiu tych potrzeb – i w tym momencie pojawia się kłamstwo. Dzieci mają kilka definicji „kłamstwa”.

Najczęstszą definicją, podawaną przez dzieci w wieku do 6-7 lat to: kłamstwo to brzydkie słowo. W tym przypadku dziecko potrafi rozpoznać kłamstwo i wskazać kiedy i gdzie ono nastąpiło, traktuje je natomiast na równi z przekleństwami i wulgarnymi słowami, których dorosły zabronił mu wypowiadać.

Kolejną definicją, która pojawia się u dzieci w wieku 6-10 lat to: kłamstwo, to coś co jest nieprawdziwe. W tym stadium dzieci nie odróżniają kłamstwa od pomyłek. Wszystko co niezgodne z prawdą, nawet jeśli wystąpi przez pomyłkę jest dla nich kłamstwem.

Trzecią definicją kłamstwa, która pojawia się u dzieci powyżej 10-11 roku życia to: kłamstwo to każde stwierdzenie intencjonalnie fałszywe. Dzieci mają wtedy na myśli akt zamierzony wprowadzania kogoś w błąd.

Piaget wyróżnia również dwa główne stadia rozwoju moralnego, przez które dzieci przechodzą wraz z wiekiem.

W pierwszym stadium, występującym między 5 a 7 rokiem życia, nazywanym realizmem moralnym, dziecko sztywno przyjmuje zasady narzucone przez rodziców. Rodzice i dorośli są dla niego niepodważalnym autorytetem i nakazy przez nich narzucane są niezmienne. Kierują się przekonaniem, że wszyscy ludzie dookoła kierują się tymi samymi poglądami na to, co jest dobre a co złe. Nie potrafią zrozumieć, że ktoś może myśleć inaczej, lub że w zależności od sytuacji: zły uczynek, może być dobrym. Dzieci, znajdujące się z tym stadium cechuje tzw.: odpowiedzialność obiektywna. Czyli przekonanie, że o wartości czynu decydują jego materialne i obiektywne konsekwencje a nie intencja sprawcy. Gorszym wtedy jest czyn zbicia 15 filiżanek, chcąc pomóc mamie zrobić herbatę dla gości, niż zbicie jednej – bawiąc się w kuchni w berka.

Drugim stadium wyróżnianym przez Piageta jest stadium relatywizmu moralnego, dzieci osiągają je pomiędzy 7 a 11 rokiem życia. Charakterystyczne dla tego stadium jest traktowanie ogólnych reguł i zasad jako stworzonych przez społeczeństwo aby sobie nawzajem pomagać. Stosowanie się do tych reguł traktowane jest jako współpraca z innymi, a nie jako bierne podporządkowywanie. Przy wystawianiu ocen moralnych dzieci potrafią wziąć pod uwagę zarówno konsekwencje czynu jak i intencję sprawcy. Dzieje się tak, ponieważ dzieci na tym etapie rozwoju intelektualnego są już zdolne dostrzegać więcej rozwiązań danego problemu, i podczas analizy brać pod uwagę wiele czynników.

Ważne jest, aby w kierowaniu rozwojem moralnym naszego dziecka i w pomaganiu mu wykształcać jego własny system wartości, pamiętać jednocześnie, że w zależności od rozwoju intelektualnego, dziecko, nie od razu będzie w stanie zrozumieć wszystkie pojęcia i wartości, jakie chcemy mu wpoić. Wystarczy zatem cierpliwie poczekać, aż osiągnie kolejny etap rozwoju, aby móc wprowadzać kolejne zasady i stawiać mu kolejne cele do osiągnięcia.

Katarzyna Paczyńska – psycholog

Na podstawie: Piaget J. (1967) Rozwój ocen moralnych. PWN