Koncepcja pedagogiczna Janusza Korczaka

Koncepcja pedagogiczna Janusza Korczaka opiera się przede wszystkim na współpracy z dzieckiem, ale zacznijmy od początku…

Janusz Korczak, a właściwie Henryk Goldszmit urodził się w 1878 lub 1879 roku Warszawie w rodzinie żydowskiej. Był on z wykształcenia lekarzem ale z powołania wychowawcą i pedagogiem. Większość swojego życia poświęcił dzieciom, dla których stworzył zakłady wychowawcze – „Dom Sierot” dla dzieci żydowskich oraz „Nasz Dom” dla dzieci polskich. Dzieci z „Domu Sierot” nie opuścił aż do śmierci w 1942 roku, ginąc razem z nimi w obozie koncentracyjnym w Treblince.

Jest on uważany za człowieka, który jako jeden z pierwszych zapoczątkował walkę o prawa dziecka. W tym celu stworzył  oryginalny system wychowania opiekuńczego, opartego przede wszystkim na zaufaniu, miłości i szacunku do dziecka.

Korczak bardzo często podkreślał fakt, że dziecko nigdy nie może być przedmiotem manipulacji świata dorosłych oraz że ma ono prawo do miłości, bycia szanowanym, posiadania własnych tajemnic, samostanowienia o sobie, własności, rozwoju, zabawy, pracy a także sprawiedliwości. Dużą wagę również przykładał do partnerstwa pomiędzy wychowawcą a wychowankiem, które powinno się opierać na wzajemnym zaufaniu. Według niego wychowawca powinien zaniechać despotycznego rygoru na rzecz wzajemnego porozumiewania się i zgodnego współdziałania opartego na wzajemnym szacunku. Dzięki tym poglądom powstała nowatorska koncepcja pedagogiczna, której założenia są następujące:

– dziecku należy się szacunek i powinno być ono traktowane jako podmiot, gdyż rozwija się dzięki własnej aktywności,

– wychowanie powinno być traktowane jako proces oparty na partnerstwie,

– dziecko powinno mieć zapewnione prawo do opieki,

– całe społeczeństwo dorosłych powinno być odpowiedzialne za warunki życia dziecka,

– powinno się poszukiwać i pogłębiać wiedzę o dziecku,

– wszelkie techniki zastosowane w działaniach pedagogicznych powinny wynikać z założeń danego systemu opiekuńczo-wychowawczego.

W koncepcji tej widoczny jest wpływ nurtu tak zwanego Nowego Wychowania, które było bardzo popularne w Europie i Ameryce na początku XX wieku. Jego główne przesłania to:

– treści ogóle, które powinny być przedstawiane wszystkim członkom społeczeństwa, zarówno rodzicom, jak i dzieciom,

– treści pedagogiczne, które powinny być umiejętnie wykorzystane podczas kształcenia kadry pedagogicznej,

– treści szczegółowe, które powinny służyć pomocą, zwłaszcza wychowawcom pracującym w instytucjach opiekuńczo-wychowawczych.

Koncepcja pedagogiczna Korczaka była bardzo rewolucyjna w ówczesnym świecie, gdzie dominował pogląd, że dziecko nie jest ważne i nie zasługuje na zbytnią uwagę czy szacunek. Niemniej jednak jego poglądy wywarły olbrzymi wpływ na działania pedagogiczne i do dnia dzisiejszego są drogowskazem dla wszystkich, którzy zajmują się wychowaniem i kształceniem dzieci i młodzieży. Jej założenia stanowiły podstawę przy tworzeniu Konwencji o Prawach Dziecka, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1989 roku.

Patrząc się się na wymienione powyżej założenia, które stanowiły podstawę koncepcji pedagogicznej Janusza Korczaka, wydawać by się mogło, że posiada ona jedynie same zalety. Niestety posiada ona również wady. Pomimo dużych zmian, które zaszły w postrzeganiu dzieci przez dorosłych, zdarza się, że szacunek i miłość do dziecka, sprawiedliwe ocenianie czy wychowanie oparte na partnerstwie istnieją teoretycznie. W dalszym ciągu można spotkać ludzi, którzy uznają dziecko za kogoś mniej wartościowego od siebie. Często brak odpowiedniego podejścia do dzieci leży w sytuacji ekonomicznej, rodzinnej czy społecznej. Ludziom mało wykształconym, z patologicznych rodzin czy fanatykom religijnym trudno jest zmienić swoje postrzeganie dziecka. Kolejnym problemem jest również kadra pedagogiczna, która zajmuje się wychowaniem i kształceniem dzieci w szkołach czy ośrodkach opiekuńczo-wychowawczych. Ze względu na fakt, iż nauczycielem może zostać praktycznie każdy, kto posiada odpowiednie wykształcenie w tym kierunku, często nauczaniem czy opieką zajmują się osoby, które nie posiadają odpowiednich cech osobowościowych, i które stosują despotyczny rygor zamiast porozumienia i wspólnego rozwiązywania problemów. Takie osoby nigdy nie powinny być dopuszczane do pracy z dziećmi czy młodzieżą. Dlatego też powinno się dokonywać selekcji osób, które chcą pracować z dziećmi, tak jak to robił Korczak, a niestety nie robi się tego. Niemniej jednak koncepcja pedagogiczna Janusza Korczaka posiada dużo więcej zalet niż wad, a już na pewno dzięki niej zmieniło się w jakimś stopniu postrzeganie dziecka przez dorosłych – a to jest przecież najważniejsze!