Współpraca z osobami niewidomymi i słabo widzącymi

Definicja ślepoty została przyjęta w Polsce w 1954r. z ramienia Światowej Organizacji do Spraw Upośledzonych w ONZ, która za niewidomych uznaje: osoby o zupełnym braku wzroku, osoby, których ostrość wzroku lepszego oka po korekcji szkła nie przekracza 3/60, osoby z ograniczonym polem widzenia do 20⁰ niezależnie od zachowanej ostrości wzorku.

Przy tym jako człowieka niewidomego określa się osobę, która urodziła się niewidoma oraz ta, które utraciła wzrok przed piątym rokiem życia i nie pamięta a wrażeń wzrokowych. Natomiast osoby, które utraciły wzrok w późniejszych latach życie określa się, jako osoby ociemniałe.

W życiu osób niewidomych i słabowidzących występują poważne ograniczenia, ale nie oznacza to utratę innych możliwości, które również występują i są znaczne. Niektórzy uważają, ze niepełnosprawność jest ich największym nieszczęściem, usprawiedliwiającym z drugiej strony wszystkie przykrości życiowe. Jednak ważniejsze od tego, co się utraciło jest to, co pozostało. Tylko przez zrozumienie tego faktu osoby zdrowe są w stanie skupić się na możliwościach osób niepełnoprawnych i uskutecznić efektywną pomoc i dać w wsparcie w codziennym życiu osoby niepełnosprawnej. Bardzo ważne jest także zrozumienie i akceptację specyficznych zachowani i potrzeb osób niewidomych, co jest klucze do efektywnego i zdrowego współżycia z osobami niewidomymi w życiu codziennym.

Osoby niewidome są bardzo zróżnicowane. Tak jak pozostali ludzie różnią się między sobą wykształceniem, poziomem inteligencji, stanem zdrowia. W strukturze tej niepełnosprawności także występują różnice. Część niewidomych utraciła wzrok całkowicie, innym natomiast pozostały niewielkie możliwości widzenia. Niektórzy zachowali widzenie centralne lub tez obwodowe itd.

Pomagając osobom niewidomym i słabowidzącym, przez dostosowywanie środowiska i naszych zachowań do ich potrzeb należy przede wszystkim zrozumieć niewidoczne dla ludzi widzących motywy ich zachowania i ich problemy. Między innymi trzeba pamiętać o tym, że stosują oni odmienne techniki społecznego bytowania. Na przykład zachowują się tak jakby nikt na nich nie patrzył, gdyż nie zawsze mogą zorientować się czy są obserwowani. Poza ty należy zrozumieć ich specyficzne zachowania np. w wielu przypadkach u niewidomych od urodzenia i ociemniałych we wczesnym dzieciństwie występują tzw. 'blindyzmy’, czyli: kiwanie się, robienie min, kręcenie głową. Te zachowania wynikają z ograniczeń swobody ruchu trwające przez dłuższy okres czasu. Zadaniem ludzi zdrowych żyjących wśród niewidomych jest zrozumienie i akceptacja tych zachowań, a nie zachowania odwrotne. Należy również zwrócić uwagę na to, że niewidomi nie mogą uczyć się przez naśladownictwo. Powoduje to, że nie potrafią oni stosować powszechnie przyjętych form zachowania np.: uśmiechy, sposobu ubierania się, ukłonu. Osoby niewidome muszą stosować tylko sobie właściwe metody postępowania takich jak dotykowe poznania przedmiotów.

Natomiast osoby słabowidzące mogą czasem zachowywać się jak osoby widzące. Na przykład mogą przeczytać notatkę i wykonywać wiele czynność w podobny sposób jak ludzie widzący, jednak w niekorzystnych warunkach oświetleniowych musza posługiwać się technikami bezwzrokowymi, których jednak do końca ca nie opanowują. Słabowidzący jest często traktowany przez otoczenie jak człowiek widzący, przede wszystkim, dlatego iż są siebie tak traktuje. Jednak jego funkcjonowanie w sposób ludziom widzącym jest przyczyną wielu przykrych nieporozumień. Przez brak zrozumienia ich zachowań te problemy występują w kontaktach z innymi ludźmi, a nawet najbliższymi, co może powodować negatywne konsekwencje psychiczne dla osób słabowidzących.

Zachowania osób niewidomych i słabowidzących mogą się wydawać dziwne lub oburzające, dlatego tak ważne jest ich zrozumienie i zaakceptowanie, aby współżycie w społeczeństwie nie przynosiło wielu przykrych konsekwencji wypływających jedynie z niewiedzy lub braku empatii. Dlatego tez należy zarodziec, na jakie bariery szczególnie towarzyszą życiu niewidomych, są to: utrudnienia w zdobywaniu informacji, czyli niemożność odbioru sygnałów wizualnych i orientacji w otoczeniu przy zmiennych warunkach, niedogodności w komunikacji interpersonalnej – niemożności reagowania na mimikę twarzy, gesty, czytania zwykłego pisma, ograniczenia w samodzielnym poruszaniu się po drogach publicznych i podróżowaniu, utrudnienia w społeczny funkcjonowaniu – wynikających głownie ze stereotypów na temat ślepoty. Utracone funkcje mogą, a nawet powinny być kompensowane przez pozostałe zmysły głównie słuch i dotyk, których wykorzystanie łagodzą trudność poznawcze. Większe możliwości mają osoby słabowidzące, którym osłabiony wzrok dostarcza użytecznych informacji. Połączenie tych informacji z funkcjami kompensacyjnymi mogą prowadzić do eliminacji wielu ograniczeń. Dlatego też istnieje wiele możliwości przezwyciężania skutków utraty wzroku. Takim ważnym czynnikiem tego procesu jest szkolenie rehabilitacyjne. Szkolenie takie organizuje Polski Związek Niewidomych dla dzieci, młodzieży, i dorosłych niewidomych. Niewidomi i słabowidzący mogą opanować szereg rozmaitych umiejętności np.: mogą nauczyć się pisać i czytać system pisma punktowego (brajla), pisać na zwykłej maszynie i posługiwać się komputerem, opanować umiejętność samodzielnego poruszania się i podróżowania, wykonywania czynności samoobsługowych, prowadzenia gospodarstwa domowego, pielęgnowania niemowląt, gotowania. Bardzo duże znaczenie w usamodzielnieniu niewidomych i słabowidzących mają następujące sprzęty rehabilitacyjne: lekarski termometr brajlowski lub mówiący, za pomocą, którego niewidoma kobieta może np. samodzielnie czuwać nad stanem zdrowia dziecka. Tabliczka brajlowska czy maszyna umożliwia niewidomym posługiwanie się pismem punktowym, wskaźnik poziomu cieczy natomiast możliwa bezpieczne nalanie wrzątku niewidomej osobie. Oczywiście również psy i białe laski umożliwiają samodzielne chodzenie i podróżowanie. Bardzo dużym ułatwieniem w życiu słabowidzących jest zastosowanie bez nich monookularów, powiększalników elektronicznych, lup, folii optycznych, które umożliwiają korzystanie ze wzroku podczas wykonywania wielu czynności. Wykonywanie pracy zawodowej natomiast skuteczne ułatwiaj pracę zastosowanie komputera wyposażonego w mowę syntetyczną lub program powiększający, monitor brajlowski, skaner, maszyna brajlowska, przyrządy pomiarowe, kalkulator mówiący.

Edukacja dzieci z wadami wzroku niesie w sobie zarówno ograniczenia jak i duże możliwości. Po pierwsze dzieci z tą niepełnosprawnością uczą się nie tylko w szkołach specjalnych ale także ogólnodostępnych. Szkoła specjalna z pewnością zapewnia lepsze warunki nauczania ze względu na specjalistyczne wyposażenie, a także ze względu na nauczanie takich przedmiotów jak orientacja przestrzenna, piso punktowe, czynności samoobsługowe oraz pomoc tyflopedagogów. Nauczyciele w postepowaniu z dziećmi słabowidzącymi powinni kierować się następującymi wskazówkami: uczeń powinien siedzieć blisko nauczyciela, po to by lepiej widzieć, słyszeć i widzieć, należy go również sadzać na wprost prezentowanego materiału i gdy istnieje taka potrzeba, materiał należy przybliżać do ucznia. Uczeń powinien mieć również dostęp do wcześniej powiększonych przedmiotów dydaktycznych, zeszytów czystych lub pogrubionych liniach, ciemno piszących flamastrów, a także do korzystania z lupy. Dobrze jest pamiętać, że pomocne jest stosowanie czarnej podkładki pod strony tekstu, ponieważ tuszuje niedoskonałości druku, a pod książki, ustawionej pod odpowiednim kątem podstawki, co daje większy komfort osobie niewidomej. Oprócz tego, jeśli jest to możliwe, należy stosować kontrasty , np. jasny obiekt wyeksponować na ciemnym tle. Materiały graficzne powinny być maksymalnie uproszczone, o wyraźnym kontraście i odpowiedniej wielkości. Przy ekspozycji obiektu szczególną uwagę trzeba zwrócić na dobre jego oświetlenie ? światło powinno padać z lewej strony na obiekt, a nie na twarz dziecka . W szkołach publicznych nauczyciel powinien zadbać o to, aby włączenie dziecka w życie zespołu klasowego odbyło się przez umiejętną a rozmowę z grupą rówieśniczą, która miałaby na celu wyjaśnienie koleżankom i kolegom, jakie konsekwencje wynikają z niedowidzenia, jakie to niesie bariery i trudności dla dziecka oraz jak należy je przezwyciężać. Nauczyciel stara się nie dopuszczać do sytuacji niebezpiecznych dla dziecka słabowidzącego takich jak: upokorzenia, czy złośliwości ze strony innych. Stara się natomiast zachęcać dziecko do publicznych wystąpień, które też nie byłyby ryzykowne czy obciążone zbytnim stresem dla dziecka. Właściwą postawą nauczyciela jest także przydzielanie dziecku z wadą wzroku obowiązków będących na równi z pozostałymi uczniami, bez specjalnych przywilejów aby dziecko z wadą wzroku przystosowało się do reguł obowiązujących jego kolegów.

Niewidoma i słabowidząca młodzież może zdobyć także wykształcenie w specjalnych i ogólnie dostępnych średnich szkołach zawodowych jak również ogólnokształcących, w których młodzież zdobywać wykształcenie bez ograniczeń. Ten system umożliwia naturalne kontakty z młodzieżą pełnosprawną i przygotowanie do studiów wyższych. Zawód natomiast lepiej jest zdobywać w specjalnych średnich szkołach zawodowych, które dają młodzieży możliwości uczenia się bezwzrokowych metod i technik.

Dalszy etap w życiu osób niewidomych i słabowidzących jakim jest rehabilitacja zawodowa wymaga wcześniejszego przygotowania do poradzenia sobie z wykonywaniem podstawowych czynności życiowych i akceptacji inwalidztwa oraz umiejętności współżycia z ludźmi. W tym procesie szczególną role może odegrać doradca zawodowy, który może pomóc w dobraniu odpowiedniej szkoły lub placówki. Miedzy innymi niewidomi i słabowidzący może zdobywać kwalifikacje w następujących zawodach: masażysty, pracownika biurowego, ślusarza, operatora dźwięku, korektora fortepianów. Młodzież może również studiować : matematykę, ekonomie, prawo, historię, psychologię, pedagogikę itd.

Zatrudnienie niewidomego to podstawa jego dalszej rehabilitacji. Bez pracy młodzi niewidomi nie będą zdolni rozwijać swoich zdolności, zakładać rodzin i uczestniczyć w życiu społecznym. Dlatego tak ważne jest przygotowanie ich do pracy, dobra rehabilitacja, a przede wszystkim wzbudzanie w nich chęci dorównania innym pracownikom, a także uczenie ludzi widzących umiejętności współżycia i współpracy z niewidomymi.

Magda Dalida Ahmad