Opóźniony rozwój mowy dziecka – terapia logopedyczna

JAK PRZEBIEGA ROZWÓJ MOWY U DZIECKA?

Rozwój mowy dziecka jest trudnym i skomplikowanym procesem. Zaczyna się już w łonie matki. Płód słyszy dźwięki dochodzące z zewnątrz i uczy się je rozpoznawać i na nie reagować. Dzieci po urodzeniu rozpoznają głos matki. Proces ten u większości dzieci przebiega naturalnie i bez wysiłku.

Okresy rozwoju mowy:

Faza melodii – gdy to dziecko posługuje się krzykiem, płaczem i naturalnymi okrzykami, które maja za zadanie ćwiczenia. Dziecko najpierw głuży, potem gaworzy, a na koniec powtarza zasłyszane słowa w sposób automatyczny. Okres ten kończy się około roku życia dziecka.

Faza wyrazu – trwa do około drugiego roku życia dziecka i charakteryzuje się wypowiadaniem pojedynczych słów. Dziecko potrafi rozumieć i wykonywać proste polecenia, np. „podaj samochodzik”, „pokaż pieska”. Dziecko opisuje świat przez wyrazy dźwiękonaśladowcze, które naśladują dźwięki otoczenia.

Faza zdania – trwa do trzeciego roku życia. Dziecko składa słowa w proste zdania lub łączy wyrazy ze sobą, by lepiej oddać czego chce i jego komunikacja jest bardziej zrozumiała dla otoczenia.

Faza mowy dziecięcej – trwa do około siódmego roku życia. W tym czasie dziecko rozwija mowę, znacznie lepiej wymawia i obszerniej się wypowiada. Posługuje się coraz większą ilością słów i buduje bardziej złożone zdania coraz poprawniejsze gramatycznie.

KIEDY MOŻEMY MÓWIĆ O OPÓŹNIONYM ROZWOJU MOWY?

Niestety bywa, że mimo zaangażowania rodziców i opiekunów mowa dziecka nie rozwija się tak jak opisano. Czasem bywa, że wręcz dziecko hamuje rozwój mowy lub wraca do poprzednich etapów komunikacji. W takim przypadku stanowi to bezwzględne wykazanie do zasięgnięcia porady logopedy. Trudności takie mogą sygnalizować poważne istniejące problemy zdrowotne dziecka, zaburzenia rozwoju lub inne rozwijające się dopiero choroby. Czekanie na rozwój mowy jest wskazane tyko wtedy, gdy wykluczy się wszystkie nieprawidłowości i specjalista oceni, że jest to naturalne dla dziecka tempo rozwoju. Zaburzenie mowy może przyczynić się do powstania innych problemów. Dziecko, które nie komunikuje swoich potrzeb, może mieć trudności społeczne i emocjonalne. Może doświadczać ich w kontakcie z rówieśnikami i przez to odnosić porażki, co może poważnie wpłynąć na samoocenę i rozwój dziecka w sferze społecznej.

CO MOŻE WSKAZYWAĆ NA OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY I KONIECZNOŚĆ KONSULTACJI LOGOPEDYCZNEJ?

Wskazania do konsultacja logopedycznej:

• opóźnione gaworzenie (prawidłowo: szósty, siódmy miesiąc),
• opóźnione nieartykułowanie pierwszych słów (prawidłowo: 8-12 miesiąc),
• mały słownik wymawiany jak i rozumiany przez dziecko,
• opóźnione pojawienie się zdań tak prostych jak i złożonych (prawidłowo zdania proste: koniec drugiego roku życia; złożone: koniec trzeciego roku życia),
• długi czas mowy z błędami gramatycznymi,
• wady wymowy, nieprawidłowa artykulacja dźwięków mowy.

RODZAJE OPÓŹNIEŃ ROZWOJU MOWY

Opóźnienie rozwoju mowy u dziecka może mieć charakter patologiczny lub jest normalną odmianą rozwoju.

Samoistny opóźniony rozwój mowy jest spowodowany indywidualnym tempem rozwoju danego dziecka i dotyczyć trudności np. wolniejszego tempa dojrzewania układu nerwowego bądź wpływu środowiska. W takiej sytuacji opóźnienie wyrównuje się samo najczęściej do trzeciego roku życia. Jednak dziecko, które zaczyna mówić później niż rówieśnicy, ma mniej czasu na ćwiczenie aparatu mowy, co może owocować wadą wymowy i wymagać potem terapii logopedycznej.

Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy zachodzi wtedy, gdy mowa nie może się prawidłowo rozwijać z powodu chorób dziecka, wad rozwojowych lub upośledzenia. Opóźnienie to często dotyczy tak mówienia, jak i rozumienia mowy i często może skutkować tym, że dziecko nie osiągnie prawidłowego poziomu posługiwania się mową, co może mieć bardzo niekorzystny wpływ na dalszy rozwój dziecka.

DLACZEGO NIE WARTO CZEKAĆ NA SAMOISTNY ROZWÓJ MOWY?

Niezależnie od przyczyn powodujących opóźnienie posługiwania się mową, warto jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą, by nie ?przespać? najlepszego momentu na udzielenie pomocy logopedycznej, a często także często psychologicznej. Często bardzo trudno zdiagnozować, co jest przyczyną opóźnienia rozwoju mowy. Warto więc diagnozę przeprowadzić jak najwcześniej, by mieć więcej czasu na usuniecie nieprawidłowości. Czasami zdarza się, że lekarze uspokajają rodziców, by poczekali i zobaczyli co będzie dalej z rozwojem mowy. W przypadku zaburzeń samoistnych okazuje, że dziecko rozwinęło mowę później, ale w przypadku zaburzeń patogennych, może się okazać, że straciliśmy czas, w którym można najbardziej efektywnie pracować na rozwojem mowy i nie da się już nadrobić zaległości. Często praca z młodszym dzieckiem jest najskuteczniejsza, najkrótsza, a co za tym idzie najtańsza. Czasem bowiem zamiast wielomiesięcznej, a nawet kilkuletniej terapii wystarczyłyby działania profilaktyczne.

JAK WYGLĄDA TERAPIA LOGOPEDYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIENIA ROZWOJU MOWY U DZIECKA?

W postępowaniu logopedycznym najważniejszym krokiem jest postawienie trafnej diagnozy. Opiera się ona o dokładną analizę przeprowadzanych badań i obserwacji.

Na początku swojej pracy logopeda będzie przeprowadzał wywiad z rodzicami dotyczący rozwoju dziecka oraz obserwację dziecka. Będzie starał się ocenić mowę dziecka: jej zrozumiałość dla innych, jakość wypowiedzi, ilość słów, logikę zdań, ogólny sens wypowiedzi, płynność mowy, jakość artykulacji, tempo wypowiedzi, rozumienie poleceń, lub czytanego tekstu, płynność czytania i pisania. Wykona badania narządów mowy – stanu aparatu artykulacyjnego, zbada percepcje słuchową, słuch fonematyczny. Z reguły wykona podstawowe badanie słuchu. Być może zaleci badania specjalistyczne. Jest ich bardzo wiele i mogą to być badania: neurologiczne, psychologiczne lub neuropsychologiczne, audiologiczne, pedagogiczne, foniatryczne, ortodontyczne, psychiatryczne, pediatryczne.

W zależności od ustalenia przyczyny opóźnienia, terapia u logopedy będzie wyglądała inaczej. W przypadku stwierdzenia samoistnego opóźnienia mowy prace zaczynamy od tego co dziecko lubi, by doświadczyło sukcesu na jej początku.

W każdym przypadku ważne by:

• kształtować i rozszerzyć rozumienie mowy,
• wzbogacać słownictwo,
• ćwiczyć używanie form gramatycznych poprawnie,
• stymulować wyrażanie stanów psychoemocjonalny,
• usprawniać słuch fonematyczny,
• włączyć w miarę potrzeby inne ćwiczenia usprawniające ogólny rozwój dziecka: ćwiczenia manualne, ruchowe, spostrzegania, integracji zmysłów.

WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW (OPIEKUNÓW) DZIECKA Z OPÓŹNIONYM ROZWOJEM MOWY

Rodzice mogą:

• zachęcać dziecko do mówienia przez rozmowy, czytanie, zabawy,
• samemu ćwiczyć własną wymowę,
• dać dziecku szanse na ćwiczenia mowy w sytuacjach domowych (nie wyręczać i czekać aż samo powie),
• mówić do dziecka w zróżnicowany sposób starając się by dziecko miało szansę zrozumieć wypowiedź (powtarzać gdy trzeba, używać synonimów, gestów),
• starać się mówić prawidłowo i poprawiać wypowiedzi dziecka przez powtarzanie poprawnie, ale bez krytykowania dziecka,
• tłumaczyć dziecku, że inni też mają problemy w mówieniu i że każdy czasami ?źle? mówi, by ośmielić dziecko i zachęcić do podejmowania prób,
• gdy się mówi do dziecka schylić się, usiać przed nim lub ukucnąć, tak by mogło doświadczyć kontaktu wzrokowego,
• zadbać o kontakty z rówieśnikami,
• nie wywierć presji, nie oceniać ale chwalić za sukces i zmagania mimo tego, że nie wychodzi dobrze.

Życzymy postępów w terapii i szybkiego rozwoju mowy dziecka.

Logopedzi gabinetu Linia Zdrowia

Literatura: 
G. Jastrzębowska, Zakłócenia i zaburzenia rozwoju mowy, w Logopedia, podręcznik akademicki, pod. red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzbowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2001.