W warunkach prawidłowych stopa powinna kontaktować się z podłożem za pośrednictwem trzech głównych punktów podparcia:

I punkt – głowa pierwszej kości śródstopia,

II punkt – głowa piątej kości śródstopia,

III punkt – guz kości piętowej.

Pomiędzy I a III punktem po stronie przyśrodkowej znajduje się łuk podłużny stopy, który powinien układać się w łagodną krzywiznę. Między I a II punktem występuje łuk poprzeczny. Kość piętowa widziana od tyłu powinna stanowić przedłużenie kości podudzia. Ślad odciśnięty przez zdrową stopę powinien posiadać charakterystyczny ubytek po stronie przyśrodkowej.

STOPA PŁASKA.

Najczęściej występującą wadą stóp u dzieci jest tzw. płaskostopie czynnościowe, nazywane również płaskostopie statyczne. Stopa płaska, określana bardziej szczegółowo jako stopa płasko-koślawa dotyka znacznego odsetka dzieci i młodzieży szkolnej. Wynika to z fizjologicznego rozwoju stopy. Do 2,5 roku życia dziecko może stawiać stópki do wewnątrz, w celu zwiększenia podstawy chodu przy szeroko rozstawionych nogach. Po 3 r.ż. wraz z poprawą kontroli chodu rozstawienie kończyn dolnych ulega zwężeniu. Dodatkowo u trzylatków może jeszcze występować poduszka tłuszczowa na podeszwie stopy, która uniemożliwia jednoznaczną ocenę występowania płaskostopia. W grupie dzieci przedszkolnych można spotkać dwie odmiany stóp płaskich. Stopy niektórych dzieci cechują się dużą wiotkością i otłuszczeniem. W drugiej grupie stopy są szczupłe z nadmierną ruchomością i słabym aparatem mięśniowym. Te dzieci często skarżą się na ból i męczliwość stóp.

Do 7 r.ż. łuki stopy u dziecka nadal się formują oraz poprawia się ustawienie kolan. U dziewczynek z tendencją do wiotkości, płaskostopie może utrzymywać się nawet do 8 r.ż. Wpływ na deformację stóp mają również: uwarunkowania genetyczne, płeć, podwyższona masa ciała oraz niewłaściwie dobrane obuwie. Błędem jest noszenie obuwia „po kimś”, ponieważ but układa się do stopy właściciela i może powodować patologiczne ułożenie stopy kolejnej osoby.

Powszechność płaskostopia wiąże się również z obecnym trybem życia, czyli siedzeniem, staniem, a za mało chodzeniem. Stopa z racji swojej budowy przystosowana jest do pracy w warunkach statyczno-dynamicznych (lokomocja), niż do pracy wyłącznie statycznej (stanie, siedzenie). Nie bez znaczenia jest fakt przenoszonych przez stopę obciążeń tj. ciężar ciała (nadwaga), obciążenia zewnętrzne (ciężki plecak) w wyniku których może dochodzić do rozciągnięcia czynnych i biernych stabilizatorów stopy. Gdy w codziennym funkcjonowaniu mięśnie zawodzą, więzadła ulegają rozciągnięciu i sklepienie zapada się.

Dlatego też w procesie rehabilitacji wady stóp płasko-koślawych najważniejsze są czynne ćwiczenia stóp. Wspomagane terapią manualną, czyli przy pomocy rąk fizjoterapeuty rozciąganie przykurczonych tkanek miękkich oraz wzmacnianie osłabionych partii mięśni. Coraz częściej stosowany jest kinezjotaping stóp w celu dłuższego utrzymania efektów wypracowanych podczas ćwiczeń. I celowo, na samym końcu wspomnę o wkładkach ortopedycznych, którymi można jedynie uzupełnić terapię, ale na pewno jej nie zastąpią. W procesie usprawniającym najważniejsze jest wspomaganie naturalnych aparatów stabilizacyjno-korygujących stopy dziecka poprzez codzienną aktywność oraz odpowiednie ćwiczenia stóp.

Jeszcze dwa słowa na temat obuwia. Wielu lekarzy i fizjoterapeutów rekomenduje dzieciom ze stopą płasko-koślawą noszenie obuwia ze sztywnym zapiętkiem. Z punktu widzenia neurorozwojowego jest to postępowanie błędne, gdyż koślawość tyłostopia szczególnie u dzieci wiotkich najczęściej spowodowane jest niewydolnością mięśni tułowia, czyli centrum. Zastosowanie twardego w obrębie tyłostopia buta powoduje nie tylko osłabienie naturalnej funkcji podtrzymywania łuku podłużnego przez mięśnie, ale również daje dziecku miejsce podporu, na którym może zbudować swoją stabilność. Sztywne obuwie ogranicza także mobilność stopy podczas fazy przetaczania, co skutkuje bocznym ustawieniem stopy, nasilając tym samym koślawość tyłostopia. Stosowanie tego typu obuwia uzasadnione jest tylko w przypadku zaawansowanych problemów neurologicznych lub wad wrodzonych, kiedy dziecko nie jest w stanie samodzielnie się ustabilizować.

Reasumując buty dziecka powinny być wykonane z materiałów elastycznych oraz miękkich, zwłaszcza podeszwa, aby nie ograniczać naturalnego przetaczania stopy po podłożu. Zapiętka powinna być stabilna, ale nie twarda, ani sztywna. No i oczywiście najważniejszy odpowiedni rozmiar bucików. Zdarza się, że każda marka ma inną rozmiarówkę. Aby prawidłowo dobrać obuwie, należy odrysować stopę dziecka na kratce. W zależności od typu obuwia dodajemy dłuższy margines. W przypadku zakrytego obuwia dodajemy 7-10 mm, a w przypadku sandałków 5-7 mm. Po dorysowaniu dodatkowych milimetrów możemy wyciąć kształt stopy. W momencie zakupu nowych butów wyjmujemy z nich wkładkę i przykładamy szablon stopy naszego dziecka i już widzimy, czy dany bucik będzie pasował do stóp naszej pociechy.

STOPA WYDRĄŻONA.

Stopa wydrążona jest przeciwieństwem płaskostopia. Polega ona na pogłębieniu wydrążenia sklepienia podeszwowego stopy pomiędzy głowami kości śródstopia a guzem piętowym, z jednoczesnym skróceniem tego odcinka. Charakterystyczne jest tzw. wysokie podbicie stopy. Diagnoza stopy wydrążonej jest stosunkowo łatwa poprzez analizę odcisku stopy, która w swojej środkowej części nie pozostawia żadnego śladu. W skrajnych przypadkach związanych z długotrwałą deformacją może nawet zanikać ślad palców, co jest wynikiem szponiastego ustawienia palców.

mgr Marta Starzyńska – fizjoterapeutka