Zespół Aspergera – wskazówki dla nauczycieli

Zespół Aspergera jest zaburzeniem pojawiającym się u 4 do 7 dzieci na 1000. Prawie 80% zdiagnozowanych dzieci to chłopcy. Stanowi to coraz szerszy problem społeczny i warto się do tego przygotować. Według niektórych źródeł częstość występowania rośnie, według innych tylko zwiększa się skuteczność wykrywania.

Co nazywamy Zespołem Aspergera (ang. Asperger syndrome)?

Jest to całościowe zaburzenie rozwoju. Według klasyfikacji DSM-IV-TR1 (na świecie używane są dwie) Zespół Aspergera jest jednym z zaburzeń w sferze rozwoju obok autyzmu, zaburzeń Retta, dziecięcych zaburzeń dezintegracyjnych oraz zaburzeń rozwojowych, nie ujętych w innych kategoriach diagnostycznych. Jest więc traktowane jako osobne zaburzenie. Według ICD-10 Zespół Aspergera jest jedną z postaci autyzmu.

Kiedy został odkryty?

Zespół Aspergera został odkryty w 1944 roku przez Hansa Aspergera (psychiatrę). Zauważył dzieci, które posługiwały się mową, jednak miały duże trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Wiązało się z brakiem empatii i zaburzeniem w okazywaniu własnych emocji. Objawom towarzyszyły również inne problemy takie jak np. niezdarność ruchowa, trudności w rozumieniu społecznych norm, pochłoniecie własnymi, nieraz dziwacznymi zainteresowaniami oraz  specyficzny sposób mówienia (język perfekcyjny, sztuczny, pedantyczny).

Jakie są jego przyczyny?

Nie wiadomo jakie są dokładne przyczyny Zespołu Aspergera. Podejrzewa się, że mogą to być zaburzenia genetyczne, uszkodzenia mózgu, choroby w trakcie ciąży i tuż po porodzie.

Jak postawić diagnozę?

Diagnoza Zespołu Aspergera jest bardzo trudna. Bywa mylony z innymi zaburzeniami. Postawie diagnozy wymaga analizy języka dziecka, oceny czynnościach poznawczych, kontaktów społecznych oraz stereotypowych zachowań.

Kryteria diagnostyczne:

I  Rozwój intelektualny, rozwój mowy, rozwój czynności poznawczych – przebieg prawidłowy

II Interakcje społeczne – (Nieprawidłowości w co najmniej w dwóch obszarach) niedostateczne wykorzystanie kontaktu wzrokowego, wyrazu twarzy, postawy ciała i gestów do odpowiedniego regulowania interakcji społecznych, niedostateczny (odpowiednio do wieku umysłowego i mimo licznych okazji) rozwój związków rówieśniczych obejmujących wzajemnie podzielane zainteresowania, czynności i emocje, brak odwzajemniania społeczno-emocjonalnego przejawiający się upośledzeniem lub odmiennością reagowania na emocje innych osób, albo brakiem modulacji zachowania odpowiedniego do kontekstu społecznego, albo słaba integracja zachowań społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych, brak spontanicznej potrzeby dzielenia z innymi osobami radości, zainteresowań lub osiągnięć (np. brak pokazywania, przynoszenia lub podkreślana wobec innych osób przedmiotów swego indywidualnego zainteresowania).

III Stereotypowe zachowania – ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności (co najmniej jeden obszar) pochłonięcie jednym lub licznymi stereotypowymi zainteresowaniami o nieprawidłowej treści lub stopniu zogniskowania uwagi, albo jednym lub więcej zainteresowaniami nieprawidłowymi z powodu swej intensywności i ograniczenia, choć nie z powodu treści i stopnia zogniskowania uwagi, kompulsywne przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych czynności rutynowych i zrytualizowanych, stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe, obejmujące albo stukanie lub kręcenie palcami, albo złożone ruchy całego ciała, koncentracja na cząstkowych lub niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów służących do zabaw (kolor, dotykowe cechy powierzchni lub dźwięki i wibracje, jakie wytwarzają).

Ponadto osoby z Zespołem Aspergera czasem charakteryzuje:

• mowa: pedantyczna, słownikowa, pozbawioną intonacji, monotematyczna;
• unikanie zaimka „ja”, stosowanie echolalii (powtarzania),
• motoryka mała i duża: słabo rozwinięta; niezdarność ruchowa;
• stereotypie ruchowe -> autostymulacja,
• pamięć: bardzo dobra, niekiedy fotograficzna, jeśli chodzi o drobne elementy,
• zainteresowania: inne niż reszta, specyficzne, wręcz obsesyjne niekiedy,
• rytualizm: brak chęci do zmian, preferowanie sztywnego planu dnia, tego samego środowiska społecznego,
• występowanie „sensoryzmów”.

Jak postępować z dzieckiem z ZA?

• Postaraj się zachować spokój. Praca z tymi dziećmi bywa trudna, ale jest bardzo inspirująca i potrafi dać ogromną satysfakcję.
• Naucz się chwalić, by nie zniechęcać. Twój podopieczny źle reaguje na kary i raczej go niczego nie nauczą. Motywuj go. Podkreślaj każde dobrze wykonane zadanie i bazuj na mocnych stronach. Pamiętaj, że każdy ma całą masę dobrych stron, a dziecko takie szczególnie.
• Naucz się odróżniać kary od konsekwencji, a konsekwencje stosuj jak sama nawa wskazuje konsekwentnie.
• Spisz zasady, które mają panować na zajęciach czy w domu – uczeń lepiej to zrozumie.
• Ułóż plan dnia – postaraj się ustalić stały plan dnia i lekcji. Informuj podopiecznego, gdy coś ulegnie zmianie. Potrzebuje czasu by się przygotować, a niespodzianki mogą budzić nawet agresję.
• Postaraj się, by miał swoje miejsce w stałe miejsce działania – ustal gdzie będzie odrabiać zadania domowe, jeść, siedzieć na lekcjach. Pozwoli mu to czuć się lepiej.
• Układaj plany czynności. Stwórz wzór, na zrobienie czegoś. Opisz po kolei co trzeba robić.
• Pozwól mu na rutynę gdy, to nie zaburza pracy. Potrzebuje jej by czuć się bezpieczniej. Ale nie przesadzaj.
• Mów tak prosto jak tylko się da. Formułuj proste zdania. Unikaj mówienia zdaniami bardzo złożonymi. Nie stosuj metafor, iluzji, ironii. AS może mieć problemy z ich zrozumieniem. Jeśli jednak zrobisz to, pamiętaj, by je wyjaśnić.
• Dopytuj czy rozumie. Sprawdzaj czy rozumie. Wiele odpowiedzi może Cię zaskoczyć.
• Dotrzymuj słowa. Osoby z ZA nie znoszą niezrealizowanych obietnic i kłamstw; same często są bardzo szczere.
• Bądź w stałym kontakcie z innymi osobami, które opiekują się dzieckiem. Postaraj się ustalić wspólne plany działania mającymi do czynienia z naszym bohaterem – jego rodzicem lub opiekunem, nauczycielem, pedagogiem, psychologiem szkolnym, jego terapeutą.
• Pytaj innych gdy nie wiesz. Na pewno jest osób, którzy chętnie Ci pomogą.
• Doceniaj starania dziecka. Pamiętaj, że uczeń z ZA potrzebuje włożyć więcej pracy w by uzyskać taki sam efekt niż inni.
• Korzystaj z zainteresowań ucznia, bo jest w nich ekspertem.
• Zadbaj o jego rozwój w grupie. Dziecko z Za często się nie angażuje w działanie, bo nie wie jak to zrobić. Staraj mu się pomóc. Pokaż innym, że jest to wartościowy człowiek. Rozmawiaj, dopytuj, ale uszanuj jego wolę, gdy czasem będzie chciał być sam.
• Zwróć uwagę, gdy ma nadwrażliwość słuchową, dotykową. Może nie lubić hałasu, dotyku.
• Pozwól mu stosować własne techniki i metody pracy. Uczeń taki bywa bardzo twórczy
• Pomagaj mu zrozumieć i przedstawiaj wizualnie to co może być trudne do wyobrażenia.
• Pomyśl o wsparciu dla siebie. Zmęczenie zniechęcić i smutek to częste doświadczanie opiekunów, nauczycieli i terapeutów.

Agnieszka Idźkowska-Guz – psycholog

Jeśli chcesz uzupełnić swoją wiedzę, przeczytaj także:

• Attwod T., Zespół Aspergera,
• Freith U., Autyzm Wyjaśnienie tajemnic,
• Gałkowski T., Kossewska J., Autyzm wyzwaniem naszych czasów
• Komender J., Jagielska G., Bryńska A. , Autyzm i zespół Aspergera, Warszawa 2009, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
• Kruk-Lasocka J., Autyzm czy nie autyzm?
• Maciarz A., Biadasiewicz M., Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera
• Święcicka J., Uczeń z zespołem Aspergera Praktyczne wskazówki dla nauczyciela
• Zabłocki K. J., Autyzm