Jak radzić sobie z agresją seniora?

Agresja u seniora jest problemem często spotykanym zarówno w pracy opiekuna medycznego, jak i sprawującego nad nim opiekę członka rodziny. Jest to mechanizm „błędnego koła”. Agresywne zachowania starszego człowieka wywołują niechęć i irytację osób z otoczenia, które naturalnie pragną chronić się przed trudnym podopiecznym, ograniczając z nim kontakt i jakość świadczonej pomocy. To z kolei powoduje u niego jeszcze większy wzrost napięcia i frustracji.

Przyczyny agresji seniora

Wśród najczęstszych przyczyn agresji seniora można wskazać niedobór serotoniny na skutek demencji; długotrwały ból (na przykład stawów); omamy i urojenia; skutki uboczne środków farmakologicznych; a niekiedy trudności w zaakceptowaniu braku samodzielności. Jednakże, zdarza się, że to właśnie niekompetentny opiekun niejednokrotnie prowokuje do złych zachowań. Dla chorego, starszego człowieka niezmiernie irytujące są wszelkie próby korygowania jego wypowiedzi; wypytywania go; uświadamianie mu zawodności jego pamięci; traktowanie go jak dziecko; poddawanie go testom pamięci i stawianie go w sytuacji bez wyjścia.

Niekorzystny wpływ na zachowanie i osobowość starszego człowieka może mieć również zakorzeniony w społeczeństwie niekorzystny obraz starości.

Zachowania i cechy niemieszczące się w ramach stereotypowego wizerunku „staruszka” rodzą poczucie nieadekwatności do społecznych oczekiwań, a tym samym mogą stać się źródłem obawy przed odrzuceniem, jak i agresji.

Jak rozpoznać, że senior jest agresywny?

Agresja u seniora objawia się na wielu poziomach. Może on używać siły fizycznej wymierzonej bezpośrednio w stosunku do opiekuna: bić, kopać, rzucać w niego przedmiotami lub stawiać bierny opór utrudniając karmienie go, lub wykonywanie zabiegów higienicznych czy pielęgnacyjnych. Może on także używać agresji werbalnej kierując złośliwe uwagi, a nawet wyzwiska, groźby, rozkazy. W przypadku, gdy senior prezentuje któreś z wymienionych zachowań mamy do czynienia z agresją okazywaną wprost. Natomiast istnieją także postawy, które można określić jako bierno-agresywne, a ich przejawem mogą być: dłonie zaciśnięte w pięści i uderzanie nimi w stół; gwałtowne ruchy; mocny wzrok wpatrzony w rozmówcę; zwracanie się do wszystkich per „ty”; sztywna dominująca postawa; demonstrowanie swej siły i przewagi nad otoczeniem.

Oto jak należy postępować z seniorem agresywnym:

– zwracać się cichym i zdecydowanym głosem,

– wystrzegać się wszelkich form agresji werbalnej,

– używać prostych komunikatów,

– łagodnie wyrażać odmienne stanowisko,

– w delikatny sposób odmawiać,

– nie uogólniać,

– nie krytykować seniora,

– prezentować pewność siebie w postawie (wyprostowana sylwetka).

Pomocne są też działania, które utrzymują, wzmacniają lub przywracają pozytywną samoocenę seniora, polegające na:

• podkreślaniu mocnych stron starszej osoby (jej wiedzy, mądrości, umiejętności, cech charakteru);
• zachęcaniu seniora do podtrzymywania interakcji z osobami, które znajdują się w gorszym położeniu życiowym, co pozwala minimalizować znaczenie własnych problemów);
• odwoływanie się do przeszłości starszej osoby jako do tego okresu życia, który obfitował w wydarzenia umożliwiające zbudowanie pozytywnego obrazu siebie;
• mobilizowanie seniora do samodzielnego radzenia sobie z codziennymi czynnościami tak długo, jak jest to możliwe.

Seniorzy, którzy mają pozytywny obraz siebie oraz wypracowany sposób utrzymania pozytywnej samooceny, lepiej radzą sobie ze starzeniem się i są mniej agresywni.

Stosując się do powyższych wskazówek, a przede wszystkim odnosząc się z szacunkiem i zrozumieniem do seniora w obliczu jego cierpienia zwiększamy szansę na podtrzymanie z nim dobrych relacji.

Pamiętajmy, że każdy ma prawo do przeżywania i uzewnętrzniania swoich emocji, między innymi takich jak złość czy strach, a sporadyczne, niekonstruktywne wyrażenie tych reakcji emocjonalnych zdarza się każdemu, ważne aby nie stało się to rutyną.

Istotne jest uświadomienie opiekunom, jak ważne jest podmiotowe postrzeganie seniora, tj:

– dostrzeżenie w nim przede wszystkim człowieka,

– respektowanie jego prawa do subiektywnego odczuwania własnego stanu, tzn. objawów bólu, lęku, zimna, komfortu, dobrostanu, poczucia zdrowia i choroby,

– odnoszenie się z szacunkiem do jego subiektywnych odczuć, poglądów, przekonań i wiary, które z jednej strony leżą u podstaw zachowań zdrowotnych, ale z drugiej strony wpływają na zwiększenie ryzyka zachorowania, bądź też utrudniają przezwyciężenie choroby,

– wykorzystanie subiektywnych odczuć pacjenta do oceny jego stanu.

Takie podmiotowe postrzeganie człowieka jest warunkiem indywidualizowania opieki nad seniorem i zmniejsza poziom agresji z jego strony.