Jakie są skutki rozwodu rodziców dla funkcjonowania dziecka?

Wielu rozwodzących się rodziców ma zapewne wiele obaw odnośnie tego jakie są skutki rozwodu rodziców dla funkcjonowania dziecka. Rozwód to bardzo trudne i bolesne przeżycie dla wszystkich członków rodziny i jako taki zawsze ma swoje skutki dla funkcjonowania dziecka. Dorośli mogą jednak w tej dla nich skomplikowanej sytuacji wspierać dzieci, aby ułatwić im przejście przez ten trudny czas. Dzieci bowiem są zależne od rodziców, podatne na zranienie i mają silną potrzebę bezpieczeństwa.

Dla dziecka rozwód rodziców jest silnym przeżyciem emocjonalnym. Rozpad rodziny i wrażenie utracenia jednego z rodziców powoduje zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa, wywołanie lęku przed utratą miłości i nową nieznaną sytuacją.

U dorosłych w okresie rozwodowym dominuje często uczucie żalu, rozgoryczenia, gniewu. Występowanie w dużym nasileniu tego typu emocji może skutkować trudnymi zachowaniami, których obserwatorami są często dzieci. Konsekwencje rozstania rodziców mogą być jednak różne w zależności od wieku dziecka.

Okres niemowlęcy to czas, gdy dziecko szybko przywiązuje się do osób, które się nim opiekują. Kiedy jeden z rodziców zaczyna być nieobecny, bądź gdy zastępuje go ktoś, kogo dziecko nie zna, wtedy odczuwa ono lęk i pojawia się u niego utrata poczucia bezpieczeństwa. Jeśli nieobecną osobą jest rodzic zaspokajający wszystkie dziecka potrzeby, mogą u niego wystąpić problemy ze snem i częste zmiany nastroju. Zwykle przeżywany silny niepokój objawia się nadmierną płaczliwością.

Dziecko w wieku dwóch i trzech lat w sytuacji, gdy jeden z rodziców zaczyna być nieobecny, przez okres kilku pierwszych dni maluch protestuje i okazuje chęć powrotu dorosłego. Potem, mimo to, że nadal chce powrotu rodzica, wycisza się stopniowo. Kolejno pojawiają się sytuacje wpadania w rozpacz, także nadzieja, że opiekun powróci. Gdy rodzic wraca do domu, u dziecka w początkowym okresie obserwuje się obojętność wobec dorosłego. Po tym okresie uczucia dziecka w stosunku do rodzica to często przeplatane uczucia: złości, miłości i nienawiści.

Dziecko w wieku od trzech do pięciu lat wie, że jedno z rodziców nie mieszka z nim, ale nie wie, jaki jest tego powód. Ma nadzieję, że wróci i będą mieszkać wszyscy razem. Jeżeli rodzice są mało skupieni na dziecku, a skupiają się raczej na własnych konfliktach, wtedy u dziecka może wzrosnąć poczucie opuszczenia, utrata poczucie bezpieczeństwa i niepewność tego, co się wydarzy w przyszłości. W efekcie mogą wystąpić różne objawy fizjologiczne, częste bóle brzucha. Jeśli dziecko przeżywa tę sytuację w sposób bardzo intensywny, może to skutkować nawet cofnięciem się do wcześniejszych etapów rozwoju, takich, gdzie rodzice opiekowali się nim jeszcze razem. Wtedy dziecko często np. chce się przytulać, może ssać kciuk lub moczyć się w nocy.

Dziecko w wieku przedszkolnym, które przeżywa rozwód rodziców, może nie cieszyć się zabawkami, a podczas zabawy wrażać negatywne emocje. Często może winić siebie za to, że rodzice się rozwodzą. Powód rozwodu może widzieć w swoim niewłaściwym zachowaniu. Rozwód rodziców często wywołuje u dzieci zachowania agresywne. Mogą być one skierowane do osób najbliższych, rodziny, także kolegów z podwórka czy przedszkola. U dziecka możemy obserwować roztargnienie, impulsywność, nadpobudliwość, problem z koncentracją uwagi.

Dziecko w wieku szkolnym zdaje sobie sprawę z tego, że pomiędzy rodzicami nie ma już miłości i nie mieszkają już wspólnie. Często ma jednak nadzieję, że rodzice pogodzą się, że sytuacja się zmieni. Bardzo tęskni za rodzicem, który już z nim nie mieszka. Obwinia któregoś z rodziców za rozpad ich małżeństwa.

Stres, jaki dziecko przeżywa, najczęściej powoduje to, że opuszcza się w nauce, zaczyna sprawiać trudności wychowawcze, może mieć dolegliwości somatyczne takie jak: ból brzucha, ból głowy, wymioty. Mogą się one nasilać po spotkaniu z rodzicem, z którym już dziecko nie mieszka. U dziecka może występować poczucie, że powinno trzymać stronę jednego z rodziców, tego, z którym mieszka, aby i tego nie stracić. Posiadanie niepełnej rodziny wywołuje u niego poczucie wstydu, a także uczucie bycia gorszym od innych. Może więc nie ujawniać swojej sytuacji rodzinnej rówieśnikom i innym osobom z otoczenia. Trudna sytuacja może powodować obniżenie poziomu samooceny dziecka i zmniejszenie wiary w swoje możliwości. Może skutkować także wysokim poziomem lęku, jaki przejawia się w zachowaniach agresywnych, którym towarzyszy uczucie smutku, gniewu oraz żalu. Agresję może przenosić na dorosłego, który z nim mieszka, natomiast tego rodzica, który się wyprowadził, może idealizować.

Dla dziecka w wieku od sześciu do ośmiu lat ogromne znaczenie mają i środowisko szkolne i rodzina. Dlatego wstydzi się ujawniać sytuację rozwodu przed rówieśnikami. Lęk może się przejawiać się w ssaniu kciuka lub moczeniu nocnym. Mogą pojawić się zachowania agresywne wobec kolegów. Dziecko może również uciekać w fantazje, a to skutkować zatarciem granicy pomiędzy rzeczywistością a fikcją. Często także wini siebie za rozwód rodziców.

Dziecko w wieku dziewięciu i dziesięciu lat umie współodczuwać emocje, które przeżywają rodzice, a w okresie rozwodu może przeważać uczucie smutku i zdenerwowania. Dziecko próbuje często wspierać rodziców. Czasem natomiast reaguje gniewem, między innymi ze względu na swój egocentryzm, z obawy utraty zajmowania ważnej pozycji w rodzinie.

U nastolatka w wieku dojrzewania poradzenie sobie z rozwodem rodziców utrudnia to, co jest charakterystyczne dla tego wieku, czyli brak kontroli emocji, niestabilność emocji i wiara w ideały. Dziecko pomimo, że wie, czym jest rozwód, to może go nie akceptować. Ponadto nowe obowiązki, role społeczne, wspieranie rodzica, zajmowanie się siostrą lub bratem, mogą być mocno obciążać dziecko. Trudne dla nastolatka mogą być pytania stawiane przez rodziców, dotyczące podjęcia decyzji, z kim chce mieszkać po zakończeniu sprawy rozwodowej. Może u dziecka pojawić się także lęk o to, jak trwałe będą jego przyszłe związki. Rozwód może wywołać uczucie nieufności w stosunku do innych osób. Często pojawiają się zachowania nieaprobowane społecznie, takie jak: opuszczanie lekcji, ucieczka z domu, drobne przestępstwa, przyjmowanie psychoaktywnych środków, a także zachowania autoagresywne oraz myśli samobójcze. Nastolatek może izolować się i niechętnie rozmawiać na temat swoich domowych problemów, wykazywać mniejszą motywację do nauki, a skutkiem problemów dotyczących rozwodu, może być zaniżona samoocena dziecka.

Dziecko, którego rodzice się rozwodzą, przeważnie pełni pewną rolę. Przykładowo może to być rola bohatera rodziny. Pełni ją najczęściej najstarsze dziecko bądź jedynak. Z chęcią pomaga on innym osobom z rodziny, wspiera je, czuje się odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie rodziny, ale sam może mieć trudności ze zwróceniem się do kogoś z prośbą o pomoc. Bohater pozornie świetnie przystosowany społecznie, może czuć się zdezorientowany i winny sytuacji rozwodowej.

Dziecko pełniące rolę kozła ofiarnego może mieć i starsze i młodsze rodzeństwo. W okresie rozwodu rodziców takie dziecko jest obwiniane za wiele złych sytuacji. To skutkuje tworzeniem się zaniżonej samooceny dziecka, które wyraża chęć zwrócenia na siebie uwagi poprzez negatywne zachowania. Odczuwane przez niego emocje to m.in.: złość, lęk, odrzucenie, samotność.

Dziecko tzw. środkowe może odgrywać rolę osoby zagubionej lub porzuconej. Stara się nie zwracać na siebie uwagi, nie wyrażać trudnych emocji, być dla innych osobą niewidoczną. Dziecko izoluje się, zamyka się przed światem, często ucieka w świat fantazji. Efektem tych mechanizmów mogą być zaburzenia odżywiania, uzależnienia, depresja, nerwice.

Najmłodsze dziecko najczęściej pełni rolę maskotki rodziny. Rodzice, którzy chcą je chronić przed trudnymi informacjami związanymi z rozwodem, nie wyjawiają ich. Dziecko jednak przeżywa napięcie, a niewiedza dotycząca sytuacji rozwodowej wzbudza w nim lęk.

Na to, w jaki sposób dziecko poradzi sobie w sytuacji, gdy jego rodzice się rozwodzą, wpływa wiele czynników. Duże znaczenie ma jakość kontaktów, jakie były w rodzinie pomiędzy jej członkami, zanim rodzice podjęli decyzję o rozwodzie. Istotne są także, jakie cechy osobowości mają członkowie rodziny. Również znaczenie ma to, jaką relację ma dziecko z rodzicem, który wyprowadza się z domu, jaką relację mają miedzy sobą rodzice przed i po rozwodzie.

Ważnym elementem pomocy dzieciom, których rodzice rozwodzą się jest wsparcie emocjonalne, pomoc w uwolnieniu negatywnych napięć. Istotne jest również wyjaśnienie sytuacji, przekazanie rzetelnych informacji, co ułatwi im zrozumienie sytuacji i spróbowanie poradzenia sobie z nią. Kluczową rolę odgrywają tu sami rodzice, których sposób załatwienia spraw między sobą rzutuje na funkcjonowanie dziecka i może sprawić, że skutki rozwodu dla dziecka będą jak najmniej odczuwalne. Pomocą może służyć tu także psycholog dziecięcy.

Mam nadzieję, że teraz będzie już jasne jakie są skutki rozwodu rodziców dla funkcjonowania dziecka i jak sobie radzić z tymi skutkami.

Dominika Tkaczuk – psycholog