Koncepcje poznawcze i behawioralno-poznawcze w podejściu do choroby alkoholowej

Poznawcze i behawioralno – poznawcze teorie tłumaczą tendencje do zapadania na chorobę alkoholową jako skutek nabycia specyficznych schematów poznawczych. Schematy te dotyczą specyficznych zachowań i aktywują oczekiwania związane ze spożyciem alkoholu i efektów jakie ma to spożycie wywołać.

Za głównego twórcę podejścia behawioralno – poznawczego uważa się Aarona T. Becka (Cierpiałkowska, Ziarko, 2010), który twierdził, że ludzie sięgają po alkohol przewidując, że jego spożycie zaowocuje rozluźnieniem, ułatwieniem nawiązywania relacji z innymi, wzrostem spontaniczności i kreatywności.

Spożycie alkoholu wywołuje pozytywne doznania, co może w efekcie prowadzić do wzmacniania reakcji sięgania po napoje procentowe i przerodzić się w pragnienie ich spożywania. Określony kontekst ma moc wywoływania takiego pragnienia i prowadzi do sięgania po alkohol. W wyniku takich zachowań wykształcić się może „głód alkoholowy”, który przejawia sie przymusem zaspokojenia pragnienia przez określone czynności.

Taka sekwencja zachowań przejawia się głównie u osób odznaczających się określonymi predysponującymi cechami. Są to:

– niska tolerancja na frustracje,

– nieumiejętność radzenia sobie z uczuciami typu: lęk, strach, wściekłość,

– brak umiejętności odraczania gratyfikacji,

– niska motywacja do samokontroli,

– nieodpowiedni sposób radzenia sobie ze stresem i samokontrolą,

– bezrefleksyjnym, zautomatyzowanym reagowaniem na impulsy,

– potrzebą wysokiego poziomu stymulacji,

– skupianiem się wyłącznie na aktualnych przeżyciach, brakiem refleksji nad przyszłością.

Najważniejszym z tych czynników w paradygmacie psychologii poznawczej jest obniżony poziom tolerancji na frustracje (Beck, A.T., Wright, F.D., Newman, C.F., Liese, B.S., 2007). Dezadaptacyjne zachowania, takie jak picie alkoholu, mogą mieć zgodnie z koncepcją behawioralno – poznawczą swoje źródła już we wczesnym dzieciństwie. Osoba, która wyrosła w przeświadczeniu o niskim poziomie własnej wartości, kompetencji czy atrakcyjności towarzyskiej, doświadczać może trudnych do zniesienia stanów osamotnienia, czy frustracji. Wówczas pojawić mogą się u niej na podstawie informacji z otoczenia, czy mediów, określone oczekiwania wobec alkoholu. Spodziewać się może, że po spożyciu poczuje się bardziej rozluźnioną, ciekawszą i pożądaną towarzysko. W momencie kiedy spożycie alkoholu spowoduje choć namiastkę oczekiwanego stanu – nastąpi wzmocnienie pozytywne, utrwalające przekonania dotyczące alkoholu i gotowość do uaktywniania schematu jego ponownego spożycia.

Używanie tego schematu owocujące redukcją napięcia i poczuciem większej atrakcyjności społecznej (np. wśród znajomych, z którymi się pije) może w konsekwencji doprowadzić do wystąpienia najpierw pragnienia alkoholu, a po kolejnych wzmocnieniach głodu alkoholu. Młody człowiek wykształca jednocześnie szerokie spectrum przekonań ułatwiających, związanych z piciem (np. na imprezie wypada się napić, wszyscy znajomi piją, kto nie pije słabo się bawi itp.). Równocześnie powtarzające się spożywanie alkoholu może prowadzić do negatywnych konsekwencji np. w środowisku rodzinnym, czy szkolnym i w konsekwencji pojawieniu się myśli zakazujących, które powodują konflikt pomiędzy pragnieniem picia i myślami tego zakazującymi.

Anna Szpilka – psycholog