Ryzyko uzależnienia od alkoholu – przegląd badań

Reich i Cloninger (1990) ustalili, że przeciętne ryzyko uzależnienia od alkoholu wśród krewnych osób uzależnionych wynosi 40% u mężczyzn i 20% u kobiet. Kendler i współpracownicy (1992) wykazali odziedziczalność uzależnienia od alkoholu na poziomie 0,5 – 0,6% u bliźniąt płci żeńskiej, podobne wskaźniki wskazano u bliźniąt płci męskiej (badanie w ramach The Virginia Twin Registry).

Z kolei badania nad dziećmi adoptowanymi wykazały, że biologiczne potomstwo alkoholików narażone jest na większe niż przeciętne ryzyko alkoholizmu nawet wtedy, gdy wychowywane jest przez osoby niepijące (Bochman i in., 1981; Cloninger i in., 1981; Sigvardsson i in., 1996)

Cennych wniosków w zakresie problematyki genetycznej podatności na uzależnienie od alkoholu dostarczają badania prowadzone w ramach genetyki behawioralnej nad bliźniętami i osobami spokrewnionymi. Badania te biorą pod uwagę zarówno udział czynników genetycznych, jak i środowiskowych w etiologii uzależnienia, dając tym samym możliwość szerszego spojrzenia na problem.

W ramach badań genetyki behawioralnej bierze się pod uwagę trzy rodzaje oddziaływań, wpływających na różnice i podobieństwa u badanych:

• czynniki genetyczne – czyli całość informacji genetycznej zawartej w chromosomach organizmu, zestaw genów – warunkujący właściwości dziedziczne osobnika, zasadniczym celem badań genetyki behawioralnej jest ustalenie wpływu tych czynników na ogólną zmienność fenotypową.
• Czynniki środowiskowe w badaniach genetyki behawioralnej – stanowią tą część całkowitej wariancji fenotypowej (zmienności), której nie można przypisać wpływom genetycznym. Na czynniki środowiskowe składają się dwa podstawowe wskaźniki:
• czynniki środowiskowe – wspólne (środowisko wspólne – common environment) – odnoszą się do doświadczeń wspólnych dla członków danej rodziny, obejmując elementy takie jak relacje pomiędzy członkami systemu rodzinnego, czy osobowość poszczególnych jej członków, dla np. rodzeństwa, wynikające z oddziaływania rodziców;
• czynniki środowiskowe niepodzielane (środowisko specyficzne) – wynikają ze złożonego wpływu wywieranego przez otoczenie na dzieci, jest to pojęcie odnoszące się do indywidualnych doświadczeń jednostki – związane jest także z wpływem czynników takich jak – urazy, choroby, zindywidualizowane postawy rodziców wobec dzieci, odmienne doświadczenia związane z socjalizacją w środowisku szkolnym, posiadane rodzeństwo.

Należy zauważyć że badania te nie dają odpowiedzi na pytanie, czy podobieństwa występujące między rodzeństwem są wynikiem uwarunkowań genetycznych, czy środowiskowych (Cierpiałkowska, Ziarko, 2010).

Wpływ czynników wyłącznie genetycznych na podatność na uzależnienia próbuje się uzyskać w badaniach nad bliźniętami monozygotycznymi i dizygotycznymi. Badania te oparte są na dwóch założeniach. Pierwsze z nich mówi, że różnice we wzorcach spożywania alkoholu u bliźniąt monozygotycznych wynikają z wpływów środowiskowych (posiadają jednakowy genotyp). Drugie zakłada, że skoro zgodność genetyczna w parze bliźniąt monozygotycznych jest większa niż w parze bliźniąt dizygotycznych, to wyższy wskaźnik zgodności we wzorcach spożywania alkoholu u bliźniąt monozygotycznych niż bliźniąt dizygotycznych świadczył będzie o większym wpływie czynnika genetycznego niż środowiskowego.

I tak badania (Pikens i in., 1991; McGue i in., 1992; Kendler i in., 1997; Heath i in., 1997), wykazują, że średni poziom zgodności wzorców picia w grupie mężczyzn bliźniąt monozygotycznych wynosi ok. 60%, u mężczyzn dizygotycznych 39%. Inaczej wyniki te przedstawiają się u kobiet w grupie monozygotycznej, gdzie odnotowuje się zgodność na poziomie ok. 31%, a w grupie dizygotycznej na poziomie 22%. Wyniki te wskazują na mniejszy stopień wpływu obciążeń genetycznych w powstawaniu uzależnienia od alkoholu u kobiet. Teza ta znalazła potwierdzenie w przeprowadzonych przez Kendlera i współpracowników (1992) w USA i Heatha i współpracowników (1997) w Australii badaniach nad alkoholizmem u kobiet (Cierpiałkowska, Ziarko, 2010). Wykazały one, że średnia zgodność występowania uzależnienia u kobiet w parach bliźniąt monozygotycznych wynosiła ok. 31%, natomiast w parach bliźniąt dizygotycznych kształtowała się na poziomie ok. 20%.

Podobny obraz dają wyniki badań prowadzonych metodą rodzinną w oparciu o porównania krewnych o różnym stopniu pokrewieństwa.

Anna Szpilka – psycholog