Zasoby osobowe chorych na stwardnienie rozsiane wg teorii zasobów Hobfolla

Współczesna literatura podkreśla, ogromny wpływ, jaki mają zasoby osobowe na przebieg oraz funkcjonowanie z chorobą przewlekłą (Józefowska, Majda, 2010). Opierając się na teorii Hobfolla (2006) możemy powiedzieć, że przez osobiste doświadczanie, modelowanie lub inne formy uczenia ludzie rozpoznają co jest dla nich ważne.

Rzeczy, które są przez ludzi cenione to zasoby. Zasobami mogą być: Przedmioty, Warunki, Cechy osobowości, Pokłady energii.

Diener i Fujita (2005; za: Hobfoll, 2006, s. 70) definiują zasoby jako posiadane przez człowieka własności materialne, społeczne lub osobiste, które mogą być wykorzystywane podczas realizowania osobistych celów. Zaliczają się do nich rzeczy posiadane fizyczne (np. pieniądze), role społeczne (np. stanowisko przewodniczącego) oraz cechy indywidualne (np. inteligencja). Autorzy ci, stwierdzili także, że zbiór zasobów, które posiada jednostka, to jeden z najsilniejszych (odnotowanych w literaturze), predykatorów subiektywnego dobrostanu i satysfakcji życiowej.

Podając kategorie zasobów należy zaznaczyć, ze istnieją bardzo różne metody grupowania zasobów. Hobfoll wyróżnia trzy główne podziały:

1. Wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze są w posiadaniu Ja, lub pozostają w pewien sposób w sferze Ja, na przykład poczucie kompetencji, kompetencje zawodowe, poczucie własnej wartości, są one dostępne bezpośrednio. Drugie, znajdują się poza granicami Ja, nie są jego własnością, na przykład status ekonomiczny, wsparcie społeczne, a ich mobilizacja wymaga więcej czasu (Hobfoll, 2006, s.73-74).

2. Klasyfikacja strukturalna dzieli zasoby na cztery grupy:

– zasoby materialne (obiekty fizyczne, środki komunikacji, brylanty, dom), ich wartość ma częściowo związek z przetrwaniem, a częściowo z samooceną i budowaniem statusu,

– zasoby osobiste (cechy osobowości, umiejętności, kompetencje zawodowe, samoocena, własna skuteczność, optymizm),

– zasoby stanu (zatrudnienie, zdrowie, stała posada, małżeństwo), zaliczane są do grupy ról społecznych, są bardzo pożądane, ponieważ dają dostęp do innych zasobów,

– zasoby energii (pieniądze, wiedza), można je inwestować i gromadzić, aby uzyskiwać dalsze zasoby, ale także chronić te już posiadane (Hobfoll, 2006, s. 74-75),

3. Odnosząc się do znaczenia jakie zasoby mają dla przetrwania możemy wyróżnić:

– zasoby pierwotne, mające bezpośredni wpływ na przetrwanie (schronienie, ubranie, pożywienie),

– zasoby wtórne, przyczyniające się do zdobywania zasobów pierwotnych (wsparcie społeczne, więzi małżeńskie, nadzieja),

– zasoby trzeciego rzędu, są to pieniądze, warunki społeczne, miejsce pracy, status społeczny (Hobfoll, 2006, s. 76 ).

Mówiąc o utracie i jej przeżywaniu możemy wyróżnić trzy komponenty: poznawczy, afektywny i behawioralny. Poznawczy to wiedza, wartościowanie i sąd nad utraconymi zasobami, afektywny to emocje, które są związane z utratą oraz behawioralny, dotyczący tego, jak utrata przejawia się w zachowaniu (Janowski, Steuden, 2009).

Choroba przewlekła jako sytuacja stresu, zagrażająca utratą zasobów. Zdiagnozowanie choroby jako nieuleczalnej jest zawsze dla człowieka momentem przełomowym. Frankl (1984; za: Heszen-Niejodek, 1995, s. 2) rozwinął teorię, w której człowiek jest niepodzielną całością, składającą się z trzech wymiarów, a z których najważniejszy jest wymiar duchowy. Jest on podstawowym dynamizmem kierującym i motywującym działanie człowieka. Poczucie sensu życia łączy wszystko co biologiczne, psychiczne i duchowe. Jak mówi Popielski (1987), realizowanie sensu życia przebiega jako urzeczywistnianie wartości twórczych, poprzez działanie, doznaniowych, przez przeżywanie świata, oraz postawy, przez cierpienie. Choroba wymusza to, aby skoncentrować się na kształtowaniu samego siebie – cierpienie jako wyrzeczenie i dokonanie, wzrost siły moralnej, bogacenie się (Frankl, 1984; za: Heszen-Niejodek, 1995, s.29). Doty chczas zgromadzona literatura oraz przeprowadzone badania akcentują jak ogromny jest wpływ przeżywania nieuleczalnej choroby na zmiany w obrazie siebie (zachodzące w zakresie jego funkcji, struktury i treści) (Heszen-Niejodek, 1995).

Ponadto, radzenie sobie z cierpieniem, które wynika z choroby przewlekłej, wymaga szczególnych umiejętności adaptacyjnych od chorego. Chory doznaje bólu fizycznego, cierpienia psychicznego, będącego mieszanką lęku, rozpaczy, depresji i rozdrażnienia, co wymaga od chorego zastosowania nowych sposobów zmagania się z trudnościami. Każde wydarzenie, interpretowane przez jednostkę jako trudne, jest przez nią oceniane poznawczo (zagrożenia, szansy, wyzwania) oraz poddawane ocenie wtórnej, kiedy osoba ocenia możliwość poradzenia sobie z nią (Oleś 1992; Terelak 1997; za: Okła, 2009, s. 15). W przypadku chorób przewlekłych, chory zwykle spotyka się z licznymi utrudnieniami, w zakresie sposobu funkcjonowania społecznego i osobistego, jaki dotychczas stosował. Chory staje przed koniecznością włączenia nowych doświadczeń powiązanych z chorobą i wynikających z niej ograniczeń w dotychczasowy obraz siebie. Zmianie musi ulec też dotychczasowa struktura potrzeb i ich zaspokajania, hierarchia celów. Chory musi zmienić sposób w jaki siebie odbiera, swoją samoocenę, a nie tylko koncentrować się na likwidowaniu objawów. Innymi słowy, musi odzyskać poczucie zaradności, uruchomić posiadane dotąd zasoby, aby radzić sobie z obecną, nową sytuacją (Okła, 2009).

Są badacze, m.in. Butler (2007; za: Banach, Dudek, 2009, s. 72), którzy zakładają, że termin potraumatyczny rozwój oraz poczucie zysków, po doświadczonej traumie, to pojęcie bliskoznaczne i można je stosować zamiennie. Poczucie zysków, a tym samym PTG, według modelu Maerckera i Zoellnera (2006), Twarzy Janusa, pełni dwojaką rolę: z jednej strony PTG to swojego rodzaju „zjawisko pozytywnej iluzji”, początkowo odgrywającą rolę „paliatywnej strategii zaradczej”, a następnie przeradzające się w strategię dysfunkcjonalną. Z drugiej strony, PTG to konstruktywne twierdzenia, które pozwalają na dostosowanie swoich przekonań, dokonanie zmian w obrazie świata, co pełni pozytywną rolę w traumie, rolę funkcjonalną. Rolę, którą będzie pełniło PTG, będzie zależało od tego, który z elementów będzie przeważał (Hobfoll, 2007; za: Banach, Dudek, 2009, s. 73).

Monika Grochowska

psycholog

BIBLIOGRAFIA:

Banach, K., Dudek, B. (2009). Zastosowanie teorii zachowania zasobów Stevena Hobfolla doanalizy stresu traumatycznego. W: M. Kaczmarek, J. Strelau, B. Zawadzki (red.), Konsekwencje psychiczne traumy, uwarunkowania i terapia (s. 64-71). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Heszen-Niejodek, I. (1995). Doświadczanie kryzysu-szansa rozwoju czy ryzyko zaburzeń? Katowice: Wydawnictwo Uniwersytet Śląski.

Hobfoll, S. (2006). Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Janowski, K., Steuden, S. (2009). Psychospołeczne konteksty doświadczania straty. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Józefowska, H., Majda, A. (2010). Zasoby osobiste i wskaźniki kliniczne u pacjentów z POChP. Onkologia Info, 7 (1), 11-18.

Maercker, A., Zoellner, T. (2006). Postraumatic growth in clinical psychology ? A critical review and introduction of two component model. Clinical Psychology Review, 26, s. 626-653.

Okła, W. (2009). Człowiek w sytuacji choroby. W: K. Janowski, S. Steuden (red.), Psychospołeczne konteksty doświadczania straty (s. 13-23). Lublin: Wydawnictwo KUL.

Popielski, K. (1987). Człowiek pytanie otwarte. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.