Czynniki wpływające na spostrzeganie małżonka jako wspierającego

W ciągu ostatnich paru dekad większość badań dotyczący interakcji w związkach skupiała się na radzeniu sobie z ich negatywnymi aspektami, takimi jak konflikty czy negatywna komunikacja (Billings, 1979; Gottman i in., 1976; Revenstorf, Hahlweg, Schindler, & Vogel, 1984, za: Cards, Baucom, 1999). Natomiast stosunkowo mało uwagi poświęcono sposobom, za pomocą których pary wspierają się w trudnych chwilach lub pomagają sobie w pokonaniu trudności, których jedna ze stron doświadcza (Cards, Baucom, 1999).

Tematyka wsparcia społecznego wydaje się być szczególnie istotna, ponieważ jest ono jednym z najważniejszych czynników, wpływających na jakość związków małżeńskich (Acitelli, 1996; Gottlieb, 1994, za: Rostami, Ghazinour, Richter, 2013). Badania wskazują na pozytywną korelację pomiędzy zadowoleniem ze wsparcia udzielanego przez współmałżonka a satysfakcją z małżeństwa (Acitelli, 1996; Julien & Markman, 1991; Pasch & Bradbury, 1998, za: Cards, Baucom, 1999).

Na początku tego artykułu warto wprowadzić pewne ustalenia definicyjne, aby upewnić się, że tak samo rozumiemy określone konstrukty teoretyczne. Można więc powiedzieć, iż wsparcie społeczne jest ogólnym pojęciem, które zawiera w sobie przynajmniej trzy różne typy wsparcia: postrzegane wsparcie, okazywane wsparcie i społeczną integrację (Lakey).

Pierwsze z nich stanowi subiektywną ocenę, czy rodzina i przyjaciele zapewnią danej osobie wsparcie, gdy będzie musiała sobie poradzić z przyszłymi stresorami. Taka pomoc może obejmować wysłuchanie opowieści zestresowanej osoby na temat jej problemów, okazywanie ciepła i uczucia, oferowanie rady bądź innego sposobu spojrzenia na problem, zapewnienie specyficznego wsparcia (t.j. zajęcie się dziećmi), czy też po prostu spędzenie czasu z zestresowaną osobą (Wills, Filer, 2001, za: Lakey).

Okazywane wsparcie również odzwierciedla wymienione wyżej formy pomocy, ale w odróżnieniu od postrzeganego wsparcia nie dotyczy oceny zainteresowanego a obiektywnych i specyficznych czynności wpierających, które mogą zostać również ocenione przez zewnętrznego obserwatora.

Natomiast społeczna integracja dotyczy liczby i zakresu różnych typów społecznych relacji, t.j. status małżeński, rodzeństwo czy członkostwo w organizacjach typu kościół (Lakey).

Przegląd badań

Badania sugerują, że postrzegana efektywność komunikatów nastawionych na wspieranie może być związana z takimi czynnikami jak charakter związku łączącego osobę pomagającą i odbiorcę (np. małżonek versus przyjaciel), czy też czas lub spontaniczność zachowań wspierających (Cutrona, Cohen, i Igram, 1990; za: Cards, Baucom, 1999).

Wydaje się, iż to czy małżonek doświadcza, że jego standardy dotyczące wparcia zostały spełnione, nie jest związane jedynie z zachowaniami, które obiektywnie występują w małżeństwie , ale też z ich interpretacją bądź atrybucją przyczyn (Beach, Fincham, Katz, & Bradbury, 1996, za: Cards, Baucom, 1999).

Przykładowo jeśli partner generalnie uważa, że otrzymuje mało wsparcia w małżeństwie i dodatkowo jeśli stworzy negatywną atrybucję dotyczącą przyczyn otrzymania lub nieotrzymania wsparcia, prawdopodobnie będzie doświadczał konkretne zachowanie małżonka jako mniej wspierające, niezależnie od tego co się obiektywnie dzieje w interakcji. Stanie się tak również jeśli małżonek posiada ogólnie negatywną wizję małżeństwa.

Co ciekawe, badania Rostami, Ghazinour i Richter (2013) wskazują, że mężczyźni częściej deklarują wyższą satysfakcję z małżeństwa niż kobiety (Jose & Alfons, 2007; Ng, Loy, Gudmunson, & Cheong, 2009, za: Rostami, Ghazinour, Richter, 2013), mimo że nie różnią się ogólnym poziomem satysfakcji ze wsparcia społecznego i liczbą osób wspierających. Badacze zinterpretowali te wyniki jako skutek nie spełniania przez mężów oczekiwań kobiet co do sposobu okazywania wsparcia. Inne badania wskazują, że takie wspierające umiejętności męża jak świadomość relacji, ekspresywność, intymność i dojrzałość są wysoce pożądane przez kobiety i jednocześnie stanowią lepszy czynnik prognostyczny satysfakcji z relacji i życia dla kobiet niż dla mężczyzn (Acitelli & Antonucci, 1994; Lamke, 1989; Murstein & Williams, 1985; White, Speisman, Jackson, Bartis, & Costos, 1986, za: Rostami, Ghazinour, Richter, 2013). Paradoksalnie mężczyźni biorący udział w tym badaniu woleli okazywać swoje uczucia niebezpośrednimi behawioralnymi sposobami, np. przez próby zapewnienia rodzinie lepszej ekonomicznej sytuacji.

Natomiast dla mężczyzn wsparcie oznaczało świadomość, że są istotną częścią życia swoich żon, które ich kochają bezwarunkowo i będą troszczyć się o nich niezależnie od tego, co się z nimi stanie.

Podsumowując, jeśli mąż chciałby udzielić wsparcia swojej żonie, najbardziej efektywną metodą będzie samo odkrycie, rozumiane jako dzielenie się osobistymi faktami, uczuciami oraz wsparcie w formie instrumentalnej. Należy jednak pamiętać, iż z kolei mężczyzna będzie oczekiwał od swojej partnerki wsparcia przez okazanie poczucia przynależności.

Cards i Baucom (1999) zajęli się charakterystyką interakcji wspierania, a dokładniej sprawdzali czy na poczucie bycia wspieranym wpłyną proksymalne (treść wspierających stwierdzeń partnera lub nastrój odbiorcy tuż po zakończeniu konwersacji) oraz dystalne czynniki (trwałe przekonania dotyczące relacji lub stabilne postawy dotyczące wsparcia w małżeństwie). Okazało się, że na odczucia kobiet bardziej wpływały bezpośrednie aspekty rozmowy a na mężczyzn dystalne.

Istotnym procesem jest także przesłonięcie przez sentyment (sentiment override), w którym indywidualne postrzeganie pozytywnych lub negatywnych cech partnera zależy od ogólnych pozytywnych lub negatywnych uczuć do partnera i związku. Efekt ten potwierdzają badania Fincham, Gamier, Gano-Phillips i Osborne (1995, za: Cards, Baucom, 1999), w których wykryto wyższą korelację między satysfakcją z małżeństwa a spodziewanym zachowaniem partnera wśród mężczyzn, u których sentyment był łatwiej dostępny. Z kolei Fincham i współpracownicy (1995, za: Cards, Baucom, 1999) zasugerowali, że kobiety są bardziej uważne na wydarzenia występujące w związku i częściej angażują się w przetwarzanie informacji typu dół-góra (kierowane dostępnymi danymi) oraz że część mężczyzn częściej stosuje przetwarzanie góra-dół (kierowane sentymentem).

Również Cutrona, Shaffer, Wesner i Gardner (2007) próbowali zrozumieć czynniki, które przyczyniają się do doświadczania partnera jako wrażliwego i responsywnego podczas interakcji wspierających. W tym celu posłużyli się modelem optymalnego dopasowania wsparcia społecznego, który przewiduje, że wsparcie jest najbardziej korzystne, gdy jest dopasowane do specyficznych potrzeb lub celów jednostki w stanie stresu. Badacze zoperacjonalizowali dopasowane wsparcie jako specyficzne zapotrzebowanie na poradę, po którym została udzielona porada (wsparcie informacyjne) lub ujawnienie emocji, po którym nastąpiło wsparcie emocjonalne (troszczenie się, upewnienie lub zachęta).

Zgodnie z oczekiwaniami, okazało się, że po ujawnieniu reakcji emocjonalnej na stresor, osoby badane postrzegały swoich współmałżonków jako bardziej sensytywnych, jeśli zapewnili im wsparcie emocjonalne i mniej wrażliwych jeśli dostarczyli im wsparcia informacyjnego. Jednakże brak dopasowania w przypadku niedopasowania do zapotrzebowania informacyjnego, nie miał dużego wpływu na postrzeganie partnera. Świadczy to o możliwości zastąpienia wsparcia informacyjnego emocjonalnym, ale jednocześnie o większej wadze dostarczenia dopasowanego wsparcia emocjonalnego. W innym wypadku może powstać poczucie niezrozumienia i dystans zamiast pożądanej bliskości. W badaniu udowodniono też, że kobiety znacząco częściej odpowiadały emocjonalnym otwarciem się niż mężczyźni. Natomiast rzadziej udzielały wsparcia informacyjnego i częściej niż mężczyźni reagowały na prośbę o radę negatywnym zachowaniem (krytyką lub sarkazmem), co z kolei negatywnie korelowało z oceną ich wrażliwości. Co więcej, postrzegana wrażliwość partnera w sytuacjach wsparcia korelowała z satysfakcją z małżeństwa.

Lemay i Clark (2007) wykorzystując model społecznej projekcji postrzeganej responsywności partnera, wykazali, że ocena własnej responsywności na potrzeby partnera była lepszym predykatorem postrzeganej responsywności partnera niż własna ocena responsywności dokonana przez tegoż partnera. Według tego modelu ludzie projektują własną troskę i wparcie dla partnera na swoją percepcję jego troski i wsparcia dla nich samych. Udało im się również udowodnić, iż, manipulując eksperymentalnie trudnością w przypomnieniu sobie przykładów własnego wsparcia udzielonego małżonkowi, obniżyło się postrzeganie go jako responsywnego.

Badacze podejrzewają, że projekcja responsywności jest konsekwencją zarówno poznawczych jak i motywacyjnych procesów. Nawiązując do tych pierwszych, ludzie, którzy są chronicznie lub chwilowo zmotywowani do odpowiadania na potrzeby partnera mają ułatwiony dostęp do reprezentacji responsywności. Jej aktywacja prawdopodobnie powoduje, że ludzie postrzegają swoich partnerów jako podobnie responsywnych (Kawada, 2004; Marks, Miller, 1987, za: Lemay, Clark, 2007). Ponadto, jako że wzajemne reagowanie na swoje potrzeby jest normą w związkach, ludzie oczekują wzajemności w ogólnej wspólnej relacji, a te prototypy i oczekiwania prawdopodobne zmieniają postrzeganie responsywności partnera (Lemay, Clark, 2007)

Także Priem, Solomon, Steuber (2009) potwierdzili trafność powyższego modelu, rozszerzając go o pojęcie satysfakcji z małżeństwa. Z ich badań wynika, że na postrzeganą responsywność partnera wpływa w przypadku kobiet, ich własna ocena wrażliwości na potrzeby partnera, obiektywne zachowanie małżonka oraz satysfakcja ze związku. Natomiast na ocenę mężów w mniejszym stopniu wpływa satysfakcja ze związku (inaczej: przesłonięcie przez sentyment). Co więcej efekt projekcji własnej responsywności na ocenę responsywności małżonka/i był większy w przypadku mężczyzn. W związku z tym badacze zasugerowali, że być może mężczyźni są bardziej wrażliwi na proksymalne niż dystalne czynniki podczas interakcji.

Dyskusja

Z powyższego przeglądu badań wynika, iż czynnikami wpływającymi na postrzeganie bądź nie postrzeganie małżonka jako wspierającego jest m.in. atrybucja przyczyn zachowania, jego percepcja jako adekwatnego do indywidualnych potrzeb oraz odpowiedni sposób okazywania wsparcia. Dla mężczyzn ważne są zachowania wskazujące na przynależność a dla kobiet samo odsłaniające.

Badania nie są zgodne co do stwierdzenia które czynniki, proksymalne czy dystalne, wpływają na ocenę partnera w przypadku kobiet i mężczyzn. Być może powodem tego są różnice kulturowe dwóch grup badanych. Kolejnych czynników w postaci oceny własnej responsywności, obiektywnych zachowań małżonka oraz satysfakcji z małżeństwa, dostarcza nam model społecznej projekcji postrzeganej responsywności partnera.

Z powyższych badań wynika również, iż w celu podniesienia indywidualnego poczucia bycia wspieranym w związku, należałoby skupić się na zmianie przekonań dotyczących swojego związku jak i małżonka oraz samemu zacząć okazywać partnerowi więcej wsparcia. Co więcej mężczyźni powinni skupić się na rozpoznawaniu sytuacji, w których partnerka potrzebuje wsparcia emocjonalnego i na umiejętności adekwatnego odpowiadania na nie. Natomiast dla części kobiet wyzwaniem będzie nauka niereagowania sarkazmem bądź ironią, gdy czują się niekompetentne do udzielenia wsparcia informacyjnego.

Martyna Kruzel – psycholog

Bibliografia:

Cards, R. A., Baucom, D. H. (1999). Support in Marriage: Factors Associated With On-Line Perceptions of Support Helpfulness. Journal of Family Psychology, 13(2),131-144.

Cutrona, C.E., Shaffer, P. A., Wesner, K. A., Gardner, K. A. (2007). Optimally Matching Support and Perceived Spousal Sensitivity. Journal of Family Psychology, 21(4), 754?758.

Lakey, B. Social support models and measurement. Health Behavior Constructs: Theory, Measurment and Research.Pobrano 28 maja 2013, z: http://dccps.cancer.gov/brp/constructs/social_support/social_support.pdf

Lemay, E. P., Clark, Jr., Clark M. S., Feeney B. C. (2007). Projection of Responsiveness to Needs and the Construction of Satisfying. Communal Relationships Journal of Personality and Social Psychology, 92(5), 834?853

Priem, J. S., Solomon, D. H., Steuber, K. R. (2009). Accuracy and bias in perceptions of emotionally supportive communication in marriage. Personal Relationships, 16,531?552.

Rostami, A., Ghazinour, M., Richter, J. (2013). Marital Satisfaction: The Differential Impact of Social Support Dependent on Situation and Gender in Medical Staff in Iran. Global Journal of Health Science, 5(4), 151-164.