W tym krótkim tekście chcę poruszyć temat – Jaki związek ma nauka a sen, a właściwie efektywność nauki a długość i jakość snu, wypoczynku oraz innych czynników. Wiele osób zostawia naukę na ostatnią chwilę lub próbuje się nauczyć jak najwięcej w ostatnim momencie – często kosztem snu. Rodzi się pytanie – Czy takie postępowanie ma sens?

Do zapamiętania informacji potrzebne są dwie rzeczy: zapoznanie się z nimi, czyli wprowadzenie do pamięci krótkotrwałej w oraz ich zapis, czyli przeniesienie do pamięci długotrwałej. Aby informacje miały szansę się utrwalić konieczna jest faza zwana integracją informacji. Faza ta następuje w czasie wypoczynku, a w szczególności podczas snu. Dlatego sen i wypoczynek jest nieodzownym elementem nauki. Elementem a nie nagrodą po niej. Jest zalecany po intensywnym wysiłku intelektualnym, ale nie tylko. Wypoczynek przed wysiłkiem jest też nieodzowny. Właśnie dlatego okresy nauki powinny być przeplatane odpoczynkiem. Daje to większą szanse na utrwalenie informacji, czyli mówiąc fachowo przeniesienie informacji do pamięci długotrwałej. Jeśli uczymy się na krótko przed sprawdzianami, czy egzaminami, informacje mogą być dostępne w czasie sprawdzianu, ale potem raczej szybko będą zapomniane. Trudno więc wykorzystać je w dalszym życiu i proces uczenia, zamiast być ciągiem rozwoju i kontynuacji, staje się wieczną powtórką. Dlatego właśnie popularna metoda 3Z (czyli zakuć, zdać, zapomnieć) może przynosić skutki w czasie samego sprawdzianu, czy egzaminu, ale nie później, gdy nie zapamiętaliśmy często zupełnie nic. Sam proces nauki wydaje się być wtedy mało efektywny, zniechęca do dalszych starań i obniża wiarę we własne siły. Uczeń czy student może przestać widzieć w procesie nauki głębszy sens.

Nauka nie powinna być też zbyt długa. Maksimum to 8 godzin na dobę. Powinniśmy podczas procesu nauki robić częste przerwy (co najmniej kilka minut w każdej godzinie). Wobec tych zaleceń należy stwierdzić, że proces nauki w polskiej szkole okazuje się mało efektywny, jeśli nie wręcz szkodliwy. Chodząc do szkoły czy studiując musimy poświecić na naukę więcej czasu, niż to zalecane dla jej optymalizacji. Można więc zastanowić się, czy ten tryb pracy nie zmniejsza wyników w nauce u dzieci. Organizm jest w stanie krótkotrwale się mobilizować i pracować więcej, ale maksymalnie przez 2-3 miesiące. Potem, gdy nie wypocznie pojawiają się oznaki wyczerpania. Są nimi osłabienie, trudności z koncentracją, wahania nastrojów, płaczliwość i inne. Niestety są to objawy, które coraz częściej na wizycie u psychologa zgłaszają młodzi ludzie. Jeśli jeszcze ten wyczerpujący okres nauki przypada na porę roku, gdy jest mało światła i rzadko bywamy na powietrzu, problem się nasila.

Człowiek do prawidłowego funkcjonowania (w tym nauki) potrzebuje światła, powietrza, zdrowego jedzenia i dużej ilość wody. Najlepsze jest światło naturalne, ale wieczorem warto zadbać o dobre oświetlenie miejsca pracy, czyli lampę oświetlającą bezpośrednio biurko. Powinno mieć ono prawidłowe natężenie, ani zbyt mocne, ani zbyt słabe. Ponadto w czasie nauki nasz mózg zużywa znaczne ilości tlenu i glukozy, dlatego w przerwach warto wyjść na krótki spacer, poruszać się, otworzyć okno (gdy nie ma smogu). Kolejnym problemem, który wpływa na efektywność nauki jest nieprawidłowe odżywianie. Jedzenie dużych ilości cukru w słodyczach, może być silną pokusą, ale pogarsza funkcjonowanie organizmu. Powoduje duże wahania poziomu insuliny we krwi i może negatywnie wpływać na nastrój obniżając motywację do nauki. Warto więc zajadać się warzywami i owocami, które zawierają dużo mikroelementów ale i cukrów (korzystniejszych dla zdrowia, niż te w słodyczach).

W dzisiejszych czasach bardzo w efektywnej nauce przeszkadza tryb multiskaningowy. Młodzież podczas nauki często się rozprasza przez używanie elektroniki, słuchanie muzyki itp.. W czasie nauki przede wszystkim należy zadbać o koncentrację. Niestety im młodsze pokolenie, tym jest ona gorsza, bo nie jest ćwiczona. Obecnie zbyt wiele jest czynników, które stale rozpraszają. Jeśli się uczymy powinniśmy wyłączyć lub wyciszyć telefon, zamknąć komputer. Nie zaleca się także słuchania muzyki (choć niektóre rodzaje muzyki sprzyjają zapamiętywaniu). Porę nauki powinniśmy dostosować do naszej potrzeby. Niektórzy efektywniej uczą się rano inni wieczorem. Nie ma na to uniwersalnej recepty. Przydatny może być plan nauki i zaplanowanie działań na poszczególne dni. Dzięki temu unikniemy stresu. Czyli zamiast robić wszystko na ostatnią chwilę, lepiej jest po prostu porządnie się wyspać, a potem ze spokojem zająć się nauką. Będąc wyspanym będziemy w stanie zrobić to szybciej. Paradoksalnie gdy poświęci się więcej czasu na wypoczynek, to łatwiej będzie osiągnąć zamierzone efekty. Warto więc w ten sposób działać.

Mam nadzieję, że przeczytanie tego tekstu pomogło Państwu dostrzec i zrozumieć, co wspólnego ma nauka a sen i wypoczynek.

Agnieszka Idźkowska-Guz – psycholog